Nhật Bản đang chuyển hướng huy động vốn trong nước bằng cách kêu gọi người dân rót tiền tiết kiệm vào trái phiếu chính phủ, nhằm bù khoảng trống khi Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) giảm mua trái phiếu.
Bối cảnh thay đổi đáng kể khi lợi suất tăng mạnh, khiến trái phiếu chính phủ Nhật Bản (JGB) hấp dẫn hơn với nhà đầu tư cá nhân. Chính phủ kỳ vọng dòng tiền “nằm yên” trong tài khoản tiền mặt, lãi thấp sẽ dịch chuyển sang JGB, hỗ trợ tài trợ thâm hụt và chi tiêu công.
- Nhật Bản nhắm tới khoảng 7 nghìn tỷ USD tiền tiết kiệm hộ gia đình khi BOJ lùi bước khỏi vai trò người mua trái phiếu chính.
- Doanh số JGB bán cho hộ gia đình tăng 30,5% trong năm 2025, đạt 5,28 nghìn tỷ yên, mức cao nhất kể từ 2007.
- Lợi suất tăng và đồng yên suy yếu cùng lúc, phản ánh nghi ngờ của thị trường về mức độ “diều hâu” trong thông điệp của BOJ.
Nhật Bản tăng huy động từ hộ gia đình khi BOJ giảm mua JGB
Chính phủ Nhật Bản đang nhắm đến lượng tiết kiệm hộ gia đình khổng lồ để bù đắp phần cầu trái phiếu suy giảm từ BOJ, thông qua sản phẩm mới và ưu đãi cho nhà đầu tư cá nhân.
Bộ Tài chính muốn người gửi tiền phổ thông lấp khoảng trống tài trợ khi BOJ “lùi lại” khỏi hoạt động mua trái phiếu chính phủ. Cách tiếp cận gồm phát hành các sản phẩm trái phiếu phù hợp với kênh bán lẻ, đưa ra khuyến khích, và trông chờ việc lợi suất cao hơn tự tạo lực hút.
Phản ứng từ nhà đầu tư cá nhân diễn ra nhanh: doanh số bán JGB cho hộ gia đình tăng 30,5% trong năm 2025, đạt 5,28 nghìn tỷ yên (33,55 tỷ USD), cao nhất kể từ năm 2007. Dữ liệu này cho thấy khi mức sinh lời cải thiện, nhóm nhà đầu tư vốn thận trọng vẫn có thể quay lại với trái phiếu nội địa.
Nhật Bản từng “tiếp thị” JGB cho công chúng nhưng không hiệu quả. Năm 2010, nhà chức trách giới thiệu linh vật Kokusai-sensei (Giáo sư JGB) nhằm giáo dục người dân về trái phiếu; chiến dịch không đạt kỳ vọng. Các ưu đãi như tặng đồng xu vàng cho người mua trái phiếu tái thiết cũng không tạo được đột phá trong nhu cầu.
Lợi suất JGB tăng mạnh giúp trái phiếu bán lẻ dễ bán hơn
JGB trở nên hấp dẫn hơn khi lợi suất trái phiếu 10 năm vượt 2% lần đầu sau 26 năm, trong bối cảnh BOJ nâng lãi suất và phát tín hiệu có thể tiếp tục thắt chặt.
Sự thay đổi đáng chú ý đến từ lợi suất. JGB thu hút hơn khi lợi suất trái phiếu 10 năm vượt mốc 2% vào thứ Sáu, lần đầu tiên trong 26 năm. Đây là khác biệt cốt lõi so với các nỗ lực trước đó vốn thất bại khi lợi suất thấp.
Ngay sau đó, BOJ nâng lãi suất thêm 25 điểm cơ bản lên 0,75%, mức cao nhất trong ba thập kỷ, đồng thời cảnh báo có thể tiếp tục thắt chặt. Khi điều kiện tiền tệ thay đổi, chính phủ có thêm động lực tìm nguồn cầu nội địa ổn định, thay vì phụ thuộc vào ngân hàng trung ương.
Vai trò của các ngân hàng thương mại cũng bị giới hạn hơn do quy định vốn nhằm quản trị rủi ro lãi suất, khiến không gian mua thêm JGB thu hẹp. Điều này làm kênh bán lẻ trở thành “van” bổ sung quan trọng để hấp thụ nguồn cung trái phiếu.
Dù lợi suất tăng, JGB bán lẻ vẫn thường thấp hơn loại dành cho tổ chức, khiến việc phân phối khó khăn trong điều kiện bình thường. Hiện hộ gia đình nắm dưới 2% trong tổng quy mô 1,06 triệu tỷ yên JGB đang lưu hành, cho thấy dư địa tăng tỷ trọng vẫn còn lớn nếu chính sách bán lẻ đủ hấp dẫn.
Chính phủ đặc biệt nhắm tới phần tài sản tài chính hộ gia đình “nằm yên”: khoảng một nửa trong tổng 2,2 triệu tỷ yên đang ở dạng tiền mặt hoặc tài khoản lợi suất thấp. Đây là nguồn thanh khoản khổng lồ có thể dịch chuyển sang JGB khi chênh lệch lợi suất trở nên đủ thuyết phục.
Sản phẩm mới tập trung JGB kỳ hạn 30 năm đón sóng lợi suất
Các công ty quản lý tài sản đã tung quỹ/ủy thác đầu tư tập trung JGB 30 năm để nhắm nhà đầu tư nội địa, tận dụng giai đoạn lợi suất tăng lên các mức kỷ lục.
Để thu hút dòng tiền, một số công ty quản lý tài sản triển khai sản phẩm mới: Daiwa Asset Management và Amova Asset Management giới thiệu các ủy thác đầu tư tập trung vào JGB kỳ hạn 30 năm, nhắm tới nhà đầu tư trong nước. Làn sóng này tăng tốc khi lợi suất chạm 3% vào tháng 5.
Tới thứ Hai, lợi suất JGB 30 năm tăng lên mức kỷ lục 3,445%. Việc lợi suất kỳ hạn dài bật mạnh tạo câu chuyện “khóa” mức sinh lời cao hơn trong thời gian dài, điều có sức hút với nhóm nhà đầu tư cá nhân ưu tiên thu nhập ổn định.
“Mức lợi suất 3% đủ cao để vượt lạm phát.”
– Takuya Kanazawa, Phó chủ tịch cấp cao, Amova, trích lời trên Reuters (2025)
Takuya Kanazawa cũng nhấn mạnh nhà đầu tư cá nhân Nhật Bản thường tìm kiếm lợi suất ở nước ngoài, phổ biến là nợ Mỹ hoặc Australia, nhưng đi kèm rủi ro tỷ giá. Với sản phẩm tập trung JGB, họ có thể tiếp cận lợi suất cao hơn mà không gánh rủi ro biến động tiền tệ như khi mua trái phiếu ngoại.
Đồng yên suy yếu dù lợi suất tăng khi thị trường nghi ngờ thông điệp của BOJ
Dù lợi suất tăng thường hỗ trợ nội tệ, đồng yên vẫn yếu do thị trường đánh giá giọng điệu của BOJ còn “mềm”, làm giảm kỳ vọng thắt chặt mạnh.
Trong khi lợi suất đi lên, đồng yên lại giảm. Vào thứ Hai, yên dao động gần mức thấp lịch sử so với euro và franc Thụy Sĩ, đồng thời chạm đáy 11 tháng so với USD. Euro đạt 184,92 yên; franc lên 198,4 yên, tăng 0,2%; USD giảm nhẹ về 157,37 yên nhưng vẫn gần đỉnh gần đây 157,90.
Thông thường, lợi suất cao hơn sẽ hỗ trợ tỷ giá nhờ chênh lệch lãi suất. Tuy nhiên, lần này thị trường diễn giải phát biểu của Thống đốc BOJ Ueda Kazuo trong họp báo hôm thứ Sáu là “bồ câu”, khiến áp lực bán yên kéo dài dù lợi suất tăng.
Ông Ueda được kỳ vọng phát biểu vào ngày Giáng sinh tại Keidanren, tạo thêm điểm tựa để nhà giao dịch “đọc vị” tín hiệu chính sách. Giọng điệu của BOJ trong các lượt phát biểu công khai có thể tác động mạnh đến kỳ vọng lộ trình lãi suất và do đó ảnh hưởng đồng yên.
Chi tiêu công kỷ lục làm lợi suất chịu thêm áp lực tăng
Lợi suất tăng không chỉ phản ánh lãi suất, mà còn liên quan đến nhu cầu vay mượn của chính phủ khi ngân sách dự thảo có thể vượt 120 nghìn tỷ yên.
Động lực của lợi suất không chỉ đến từ chính sách tiền tệ. Thị trường còn phản ánh kỳ vọng nguồn cung trái phiếu lớn hơn khi chi tiêu chính phủ tăng. Ngân sách dự thảo cho năm tài khóa 2026 được cho là có thể vượt 120 nghìn tỷ yên (775 tỷ USD), lập mức cao mới, theo hai nguồn tin chính phủ được nêu trong nội dung.
Khi BOJ không còn đóng vai trò người mua “cuối cùng” như trước, Nhật Bản phải dựa nhiều hơn vào lực cầu thị trường. Việc xoay trục sang hộ gia đình là một phép thử: khả năng thành công phụ thuộc vào mức độ người dân sẵn sàng rút tiền khỏi tiền mặt và tài khoản lãi thấp để chuyển sang JGB, trong bối cảnh đồng yên biến động và BOJ vẫn có thể thay đổi nhịp thắt chặt.
Những câu hỏi thường gặp
Vì sao Nhật Bản muốn huy động trái phiếu từ người dân?
Vì BOJ đang giảm vai trò mua trái phiếu chính phủ, trong khi Nhật Bản cần nguồn vốn lớn để tài trợ chi tiêu và quản lý nợ công. Hộ gia đình nắm lượng tài sản tài chính rất lớn, đặc biệt là tiền mặt và tài khoản lãi thấp, nên trở thành mục tiêu huy động tự nhiên.
Điều gì khiến JGB hấp dẫn hơn với nhà đầu tư cá nhân vào giai đoạn này?
Yếu tố chính là lợi suất tăng. Trái phiếu 10 năm vượt 2% lần đầu sau 26 năm và lợi suất 30 năm lên mức kỷ lục 3,445%, khiến mức sinh lời cạnh tranh hơn so với giai đoạn lãi suất cực thấp trước đó.
Nhà đầu tư cá nhân Nhật Bản đang nắm bao nhiêu JGB?
Hộ gia đình hiện nắm dưới 2% tổng lượng JGB, trong bối cảnh quy mô JGB đang lưu hành được nêu là 1,06 triệu tỷ yên. Điều này hàm ý còn nhiều dư địa nếu kênh bán lẻ tiếp tục mở rộng.
Vì sao đồng yên vẫn yếu dù lợi suất tăng?
Vì thị trường cho rằng thông điệp của BOJ chưa đủ “diều hâu”. Giọng điệu mềm của Thống đốc Ueda khiến kỳ vọng thắt chặt mạnh bị hạn chế, nên lợi suất tăng không chuyển hóa thành lực hỗ trợ rõ rệt cho tỷ giá.