Mỹ vừa bắt giữ tàu chở dầu Centuries treo cờ Panama khi tàu vận chuyển dầu thô Venezuela bị trừng phạt, động thái khiến Trung Quốc phản ứng gay gắt và cho thấy Washington đang nhắm vào các tuyến cung ứng dầu về các cảng Trung Quốc.
Vụ việc dựa trên cơ chế cho phép Mỹ lên tàu treo cờ Panama với thời hạn báo trước ngắn. Song song, căng thẳng Mỹ–Trung–Panama cũng tăng nhiệt quanh vấn đề kiểm soát các cảng chiến lược liên quan Kênh đào Panama và chuỗi logistics toàn cầu.
- Mỹ bắt giữ tàu Centuries treo cờ Panama khi chở dầu Venezuela, Trung Quốc lên án.
- Washington có thể dựa vào thỏa thuận năm 2002 để nhanh chóng lên tàu treo cờ Panama và mở rộng thực thi với “shadow fleet”.
- Chuỗi sự kiện gắn với các tuyến dầu đến cảng Trung Quốc và tranh cãi về quyền lực logistics quanh Kênh đào Panama.
Mỹ dùng cơ chế lên tàu treo cờ Panama để bắt giữ Centuries
Mỹ bắt giữ Centuries khi tàu đang vận chuyển dầu thô Venezuela bị trừng phạt, nhiều khả năng dựa vào thỏa thuận lên tàu với Cơ quan Hàng hải Panama cho phép thực thi nhanh chỉ với khoảng 2 giờ báo trước.
Vụ bắt giữ diễn ra hôm Thứ Bảy khi Centuries treo cờ Panama. Trung Quốc lập tức lên án quyết định này, cho thấy trọng tâm không chỉ là Venezuela mà còn liên quan các dòng chảy dầu đến Trung Quốc.
Thỏa thuận năm 2002 (Salas-Becker) được mô tả là cơ sở cho phép giới chức Mỹ lên tàu treo cờ Panama sau khi thông báo trước trong thời gian ngắn. Điều này có thể làm tăng rủi ro pháp lý cho các tàu mang cờ Panama hoạt động quanh vùng dầu Venezuela.
“Phần thú vị nhất của vụ bắt giữ Centuries là gợi ý rằng Mỹ nhiều khả năng đang dựa vào thỏa thuận lên tàu trước đó với Cơ quan Hàng hải Panama.”
– Dimitris Ampatzidis, chuyên viên phân tích tuân thủ cấp cao, Kpler
Mỹ tăng cường nhắm vào tàu phục vụ các nhà máy lọc dầu Trung Quốc
Các tàu treo cờ Panama đang neo trong vùng đặc quyền kinh tế Venezuela được xem là nhóm có rủi ro cao hơn, vì cơ chế lên tàu có thể được kích hoạt nhanh và tạo tiền lệ bắt giữ tương tự như Centuries.
Theo mô tả, hiện có 23 tàu chở dầu ở trong vùng đặc quyền kinh tế của Venezuela. Trong đó, Ragnar, Balsa và Larko treo cờ Panama và đang chở dầu. Ragnar được nạp dầu ngày 16/12, hai tàu còn lại nạp sau đó một ngày.
Dimitris Ampatzidis nhận định nếu Ragnar, Balsa và Larko tìm cách rời đi, chúng sẽ rơi vào nhóm “thực thi rủi ro cao hơn” do treo cờ Panama, làm tăng khả năng bị bắt giữ như Centuries.
Mỹ được cho là không chỉ nhắm vào tàu đã bị trừng phạt. Các tàu “không quốc tịch” hoặc có liên hệ “shadow fleet” cũng có thể nằm trong danh sách bị theo dõi, với mục tiêu chặn bất kỳ tàu nào cố rời Venezuela cùng dầu thô.
Mục tiêu kép: gây sức ép lên Venezuela và tạo đòn bẩy với Trung Quốc
Việc siết dòng dầu Venezuela vừa gây áp lực lên chính quyền Maduro, vừa tác động chiến lược đến Trung Quốc vì phần lớn dầu Venezuela đang chảy về Trung Quốc dưới dạng nguồn cung chiết khấu.
Aaron Roth, cựu thuyền trưởng Tuần duyên Mỹ hiện là cố vấn tại Chertoff Group, cho rằng siết dầu Venezuela tạo áp lực lớn lên chính quyền Maduro và đồng thời ảnh hưởng đến Trung Quốc ở góc độ chiến lược.
“Bằng cách siết dầu Venezuela, bạn không chỉ tạo áp lực rất lớn lên chế độ Maduro, mà còn tác động đến Trung Quốc về mặt chiến lược.”
– Aaron Roth, cố vấn, Chertoff Group
Roth cũng nêu quan điểm rằng nếu thiếu dầu Venezuela giá chiết khấu, Trung Quốc có thể phải chuyển sang nguồn từ Nga hoặc Trung Đông với chi phí cao hơn, và tình trạng kéo dài “có thể tạo ra khoảng trống để đàm phán” trong ngoại giao Mỹ–Trung.
“Càng kéo dài, điều đó có thể tạo ra không gian đàm phán trong ngoại giao Mỹ–Trung.”
– Aaron Roth, cố vấn, Chertoff Group
Dữ liệu được nêu cho thấy Trung Quốc hiện nhận 76% lượng dầu của Venezuela, trong khi Mỹ giảm tỷ trọng xuống 17%, từ khoảng 34% năm ngoái. Venezuela đã bơm 900.000 thùng tính đến nay trong năm 2025, tương đương khoảng 1% nguồn cung toàn cầu; phần còn lại đi Cuba, Tây Ban Nha và Ý.
Dấu hiệu tuyến vận chuyển về cảng Trung Quốc trong các vụ bắt giữ
Dữ liệu theo dõi cho thấy Centuries từng vận chuyển dầu Venezuela đến Trung Quốc trong quá khứ và lần này bị cáo buộc che giấu vị trí bằng AIS giả, làm nổi bật mô thức vận chuyển lặp lại về các cảng Trung Quốc.
Dữ liệu theo dõi của Kpler cho thấy Centuries từng nạp 2 triệu thùng dầu thô Merey của Venezuela vào tháng 4/2020 và chuyến hàng kết thúc tại Yantai, tỉnh Sơn Đông.
Trước khi bị bắt, Centuries bị mô tả đã dùng tín hiệu AIS giả để che vị trí. Ngày 12/12, tàu “giả vờ” đang chạy gần Curaçao, nhưng ảnh vệ tinh cho thấy tàu đang neo gần Lechería, Venezuela.
Tàu nạp hàng tại Jose Oil Terminal ngày 9/12. Đến ngày 18/12, Centuries được nhìn thấy cách Grenada khoảng 3 dặm về phía ngoài khơi, hướng chạy về phía tây và được suy đoán có thể lại đi Trung Quốc.
Hình ảnh theo dõi cũng cho thấy Centuries dùng tên khác là “Crag” khi nạp hàng. Cũng trong giai đoạn đó, một tàu khác được nạp 2 triệu thùng Merey tại cùng cầu cảng; sau đó Centuries lưu lại phía đông cảng trước khi bắt đầu di chuyển.
Bella 1 và mô thức vận chuyển Iran–Venezuela đến Trung Quốc
Bella 1 cũng bị bắt giữ dù không chở hàng tại thời điểm đó, nhưng lịch sử hành trình được nêu liên quan các tuyến vận chuyển dầu Iran và dầu Venezuela đến các cảng Trung Quốc như Qingdao và Tianjin.
Bella 1 được cho là bị bắt khi đang quay lại Venezuela, dù không có hàng. Tuy nhiên, trước đó trong năm tàu này từng vận chuyển dầu Iran đến Qingdao vào tháng 3, và trong năm 2023 đã chở dầu thô Venezuela đến Tianjin và Qingdao.
Mô tả trong bài nhấn mạnh đây không phải tuyến mới, mà là “đường ống” hàng hải lặp lại đến các cảng Trung Quốc, khiến các tàu có liên hệ trực tiếp đến dòng chảy Trung Quốc trở thành mục tiêu bị chặn.
Căng thẳng Mỹ–Trung–Panama lan sang câu chuyện Kênh đào Panama và các cảng Balboa, Cristóbal
Song song các vụ bắt tàu, tranh cãi về quyền kiểm soát Kênh đào Panama và các cảng hai đầu kênh làm nổi bật rủi ro “điểm nghẽn” logistics, đặc biệt nếu doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc tham gia sâu hơn vào vận hành cảng.
Trong khi Mỹ tiến hành bắt tàu, chính quyền Trump cũng đối đầu với Trung Quốc và Panama về kiểm soát Kênh đào Panama. Trump tuyên bố muốn Mỹ “giành lại”, cho rằng Trung Quốc hiện kiểm soát tuyến thủy lộ.
Hai cảng ở hai đầu kênh, Balboa và Cristóbal, do CK Hutchison (trụ sở Hong Kong) vận hành. Phía Mỹ cho rằng Trung Quốc có quá nhiều ảnh hưởng, thậm chí nêu lập luận điều đó vi phạm hiệp ước Mỹ–Panama.
Một thương vụ trị giá 22,8 tỷ USD nhằm bán các cảng cho liên danh do BlackRock và Mediterranean Shipping dẫn dắt bị đình lại vì Bắc Kinh phản đối. Trung Quốc muốn Cosco, hãng vận tải biển thuộc sở hữu nhà nước, nắm cổ phần chi phối.
Brandon Daniels, CEO Exiger, nói nếu Cosco tham gia, Trung Quốc có thể giành “điểm nghẽn” trong vận tải biển toàn cầu. Ông cũng xác nhận Mỹ và Panama có các thỏa thuận kiểu Salas-Becker để đẩy nhanh việc lên tàu.
“Điều đó rất có thể chỉ ra sự hợp tác.”
– Brandon Daniels, CEO, Exiger
Daniels cũng cho biết Tổng thống Panama José Raúl Mulino “xem trọng chủ quyền một cách nghiêm túc”. Ông nhận định ảnh hưởng của ĐCSTQ đã tồn tại với các công ty Hong Kong như CK Hutchison, và quyền kiểm soát của Cosco sẽ làm ảnh hưởng sâu hơn.
“Trung Quốc có thể giành được một điểm nghẽn trong năng lực trung chuyển container của thương mại toàn cầu, ưu tiên cầu bến, vận hành bãi và lượng dữ liệu thương mại phát sinh.”
– Brandon Daniels, CEO, Exiger
“Panama rất tập trung vào việc trở thành hành lang Nam Á và là một quốc gia treo cờ lớn cho tàu thuyền, nhưng họ tìm kiếm hợp tác với Mỹ như một mệnh lệnh chiến lược để có nguồn tài trợ bền vững.”
– Brandon Daniels, CEO, Exiger
Những câu hỏi thường gặp
Vì sao Mỹ có thể lên tàu treo cờ Panama để thực thi?
Cơ sở được nêu là thỏa thuận năm 2002 (Salas-Becker) cho phép giới chức Mỹ lên tàu treo cờ Panama với thời hạn thông báo ngắn khoảng 2 giờ, giúp đẩy nhanh kiểm tra và thực thi trong các vụ liên quan dầu bị trừng phạt.
Những tàu nào đang được nhắc đến là có rủi ro cao quanh vùng dầu Venezuela?
Bài viết nêu 23 tàu đang ở vùng đặc quyền kinh tế Venezuela; trong đó Ragnar, Balsa và Larko treo cờ Panama và đang chở dầu, nên nếu rời đi có thể thuộc nhóm rủi ro thực thi cao hơn.
Trung Quốc nhận bao nhiêu dầu từ Venezuela theo dữ liệu được nêu?
Số liệu trong bài cho biết Trung Quốc hiện nhận 76% lượng dầu của Venezuela, trong khi Mỹ ở mức 17% và giảm từ khoảng 34% năm ngoái.
Dữ liệu nào cho thấy Centuries có liên hệ vận chuyển đến Trung Quốc?
Dữ liệu theo dõi được nêu cho biết tháng 4/2020 Centuries từng nạp 2 triệu thùng dầu Merey và kết thúc tại Yantai (Sơn Đông). Lần này tàu bị mô tả dùng AIS giả trước khi bị bắt và được quan sát di chuyển theo hướng có thể lại đến Trung Quốc.
Vì sao câu chuyện bắt tàu liên quan đến Kênh đào Panama và các cảng Balboa, Cristóbal?
Bài viết cho rằng tranh cãi quanh quyền vận hành cảng và khả năng Cosco tham gia có thể tạo “điểm nghẽn” logistics toàn cầu. Điều này làm tăng tính địa chính trị của các biện pháp thực thi trên biển và chuỗi cung ứng dầu.